"Türkiyə qlobal problemlərin həllində keçilməz oyunçu, dövlətdir"

Suriyada Bəşər Əsədin hakimiyyəti 2024-cü il dekabrın 8-də Suriya müxalifət qüvvələrinin koalisiyası tərəfindən devrildi. Bu hadisə 50 ildən çox davam edən BƏƏS Partiyasının idarəçiliyinə, 13 ildir davam edən qanlı vətəndaş müharibəsi ilə hakimiyyətini saxlamağa çalışan Bəşər Əsədin hakimiyyətinə son qoydu.

Bundan sonra Əsədsiz Suriyanın necə olacağı müxtəlif aspektlərdən izah edilir, müxtəlif fikirlər, yanaşmalar, ehtimallar irəli sürülür.

Beynəlxalq münasibətlər sahəsində ekspert, Sülh Araşdırmaları İnstitutunun müəllimi Rüstəm Vansu deyib ki, Bəşər Əsədin Suriya prezidenti postundan getməsi hazırkı geosiyasi reallıqlarda İsrail, ABŞ və Türkiyə üçün faydalıdır.

"Suriyada baş verənlərdən faydalananlar İsrail, ABŞ və Türkiyədir. İsrailin 2023-cü ilin oktyabr ayından bəri davam edən müharibədə HƏMAS-ı məğlub edə bilməməsi Livanda "Hizbullah"a, Yəməndə Husilərə, Suriya və İraqda şiə milislərə də dəstək verən İrandan Fələstinə yardım etməsi ilə izah olunur. İran İsraili qalib gəlməsi çətin olan çoxcəbhəli müharibə ilə üz-üzə qoyub.

Tehran-Dəməşq-Beyrut quru dəhlizinin itirilməsi İranın təsirini xeyli azaldacaq və "Hizbullah" ı zəiflədəcək. HƏMAS-a hərbi yardım azaldılacaq və bu, İsrailə diqqətini düşməni üzərində tam qələbəyə nail olmağa imkan verəcək”, - deyə o bildirib.

Ekspertin fikrincə, Əsədin gedişi həm də “Türkiyə üçün Suriyaya daha böyük təsir imkanları yaradır”. "Bu, Türkiyə hökumətinin 3,5 milyon suriyalı qaçqını öz vətənlərinə göndərmək planını həyata keçirməyə imkan verir. Artıq Türkiyə üçün kürdlərin işğalı altında olan Suriyanın şimalında bufer zonasını genişləndirmək üçün yol açıqdır", - Vansu əlavə edib.

Mövzu ilə bağlı Rusiyanın tanınmış ictimai-siyasi xadimi, beynəlxalq münaqişələr üzrə ekspert Vitali Arkov “Xalq Cəbhəsi”nə deyib ki, Suriyanın keçmiş prezidenti Bəşər Əsədə Rusiyada sığınacağın verilməsi qərarı humanist səbəblərdən Vladimir Putin tərəfindən verilib.

"Qeyd edim ki, noyabrın son günlərində Bəşər Əsədə və onun ailəsinin Moskvada olması ilə bağlı məlumatlar yayılıb. Daha sonra Bəşər Əsəd özü Dəməşqə qayıdıb, burada müxalifət nümayəndələri ilə məsləhətləşmələr aparıb, bundan sonra istefasını elan edib və Suriyanın baş nazirinə hakimiyyətin müxalifətin konstruktiv hissəsinə dinc yolla ötürülməsini təmin etməyi tapşırıb" - Arkov deyib.

Arkov onu da qeyd edib ki, bu il ölkələrimiz arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 80 illiyi tamam olur. Əsəd ailəsi Kremlin Yaxın Şərqdə çoxdan etibarlı tərəfdaşlarıdır. Moskva ilə Dəməşq arasında dostluq əlaqələri Hafiz Əsədin dövründə qurulub, onun oğlu Bəşər Əsəd dövründə də davam edib. Bu baxımdan hesab edirəm ki, Bəşər Əsəd və onun ailəsinə siyasi sığınacaq verilməsində heç bir şübhə yox idi: "Bu şərəf məsələsidir. Rusiya dostlarına xəyanət etmir!

Güman edirəm ki, Suriyadakı vəziyyətlə bağlı son telefon danışığı zamanı Vladimir Putin və Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında Bəşər Əsədin taleyi də müzakirə olunub. Bildiyiniz kimi, Türkiyənin Suriya üsyançılarının əhəmiyyətli bir hissəsinə ciddi təsiri var. Və nəticədə Əsəd ailəsinə istefa və hərbi əməliyyatları davam etdirməkdən imtina müqabilində təhlükəsizlik zəmanəti verildi".

V.Arkov Suriyanın gələcək taleyi ilə bağlı fikirlərini də bölüşüb. Deyib ki, İraq və Liviya təcrübəsinə əsaslanaraq, belə güman etmək olar ki, uzun müddət Suriyanı monolit dövlət kimi unutmağa dəyər:

"Birincisi, etnik və xüsusilə dini bölünmələr inanılmaz dərəcədə güclüdür. Bəli, sünni çoxluğun nümayəndələri Dəməşq, Hələb və bir sıra digər böyük şəhər və vilayətlərə nəzarəti ələ keçirəcəklər. Lakin bu dini icma daxilində başqa səbəblərdən dərin fikir ayrılıqları var, ona görə də çox yaxında biz gərginliyin və qanlı toqquşmaların yeni mərhələsinin şahidi olacağıq.

Bundan əlavə, şiələr (əsasən ələvilər tərəfindən təmsil olunur) ən azı indi kütləvi şəkildə qaçdıqları Latakiyada öz torpaqlarını sonuna qədər müdafiə edəcəklər.

İkincisi, Suriyada bir neçə güclü xarici oyunçunun maraqları birləşir: Rusiya, İran, Türkiyə, İsrail, Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ. Fransa artıq Suriyanın xarabalıqlarını gəzməyə can atır".

Onun sözlərinə görə, Rusiyanın protektoratı çox güman ki, ölkənin qərbində, Moskvanın Tartusdakı (Suriyanın ikinci ən böyük limanı) hərbi dəniz bazası Sovet dövründən Aralıq dənizində yerləşdiyi Latakiya əyalətinin (o cümlədən Suriyanın ən böyük limanı) əsasən ələvilərin yaşadığı qubernatorluğuna qədər uzanacaq. 2015-ci ildə Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin Xmeymimdəki hava bazası ilə:

"İsrail ən azı Colan təpələrinə (əl-Kuneytra əyaləti) tam nəzarəti ələ keçirəcək və maksimum olaraq İranı Livanda "Hizbullah" ilə quru dəhlizindən məhrum etməyə çalışacaq. İlk baxışdan Suriya sıfırlanmasından ən çox Türkiyə faydalanır.

Beləliklə, zəngin Osmanlı tarixinə malik ölkənin ən böyük şəhəri Hələb (Hələb valiliyi) üzərində nəzarətin Böyük Turan meqalayihəsi üçün çox böyük simvolik əhəmiyyəti var.

Lakin bu, Ankaranı daha da çətinləşdirəcək. “Kürd problemi” – Vaşinqton Suriyada ona sadiq kürdlərin köməyi ilə möhkəmlənmək və bununla da güc balansını bərabərləşdirmək imkanından qətiyyən əl çəkməyəcək.

Buna görə də Suriya Kürdüstanının statusunun və resurslarının əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi perspektivi var ki, onun nəzarətinə təkcə Əl-Həsəkə əyaləti deyil, həm də Türkiyə ilə sərhəddə Hələb əyalətinin bir hissəsi keçəcək".

Media və siyasi analitik Muhammad Abdel Rahman Owaisin (Misir Ərəb Respublikası) fikrincə, bu cinayətkar rejimin aradan götürülməsi Suriya inqilabının ən böyük qələbəsidir .

Onun sözlərinə görə, hazırkı Suriya səhnəsi ilə bağlı ən yaxşı addım, həm müxalifət, həm də rejim tərəfdarlarının Suriya dövlətinin bütövlüyünü qoruyub saxlamaqda maraqlı olduqları halda, canların və malların qorunmasıdır. Müxalifət qüvvələrinin ağıllı jesti onların Əsəd rejimi hökumətini işləri idarə etmək və vətəndaşlara xidmət etməkdə davam etdirməyə çağırması olub. Bu, müxalifət qüvvələrinin ən azı indiyədək olan müdrikliyini və fərasətini əks etdirir və onların cinayətkar Əsəd rejiminə sadiq olanlardan qisas almaq istəyini bir kənara qoyaraq, Suriyanın maraqlarını əsas prioritet kimi qəbul etdiklərini təsdiqləyir.

O, daha sonra qeyd edib ki, Suriyanın qarşıdakı mərhələdə böyük zərər görəcəyi şübhəsizdir ki, bu da ümumilikdə inqilabların gedişində olduqca təbiidir. İnqilabdan sonrakı mərhələ və rejimin süqutu əvvəlkindən daha təhlükəlidir. Əsas problem inqilabçılar arasında hakimiyyət və nüfuz ehtirasını aradan qaldırmaqdır. Bundan əlavə, müxalif fraksiyaları pul və silahla dəstəkləyən ölkələr Suriya “pirojnasından” öz paylarını tələb edəcəklər ki, bu da gələcək Suriya hökumətinin üzərinə böyük yük qoyacaq: "Həsən Nəsrullahın qətli və sionist varlıq ilə müvəqqəti atəşkəsdən əvvəl bu partiyaya əhəmiyyətli zərbələr endirilməsi səbəbindən bu təsirli rol azalsa belə, Rusiya və İranın Suriyadakı təsirini və "Hizbullah" tərəfindən təmsil olunan hərbi qolunu nəzərdən qaçırmaq olmaz.

Şübhəsiz ki, sionist varlıq, təəssüf ki, Əsəd rejiminin süqutundan ən böyük faydalananlardan biridir. Rejimin süqutu İranın Suriyada təsirinin zəiflədilməsi və nəticədə "Hizbullah"a Suriyadan Livana hərbi təchizat yolunun kəsilməsi deməkdir.

Buna baxmayaraq, İsrail rejimin dəyişməsindən dərin narahatdır. O, gələcək mərhələdə Suriyaya rəhbərlik edəcək şəxslərin kimliyini və istiqamətini və onların sionist varlığa qarşı siyasi mövqeyini proqnozlaşdıra bilmir.

Suriya səhnəsinin diqqətlə oxunması onu deməyə əsas verir ki, Suriya ərazisi bir sıra beynəlxalq güclər arasında təsir zonalarına bölünüb, Türkiyə, ABŞ, Rusiya, İran və Suriya Demokratik Qüvvələri (ABŞ və İsrail tərəfindən dəstəklənir) ön plandadır.

Yekun olaraq qeyd edək ki, Suriyada hadisələrin qarşıdakı dövrdə hara aparacağını təxmin etmək mümkün deyil, xüsusən də Suriyanın rifahını deyil, öz mənfəətlərini güdən regional güclər arasında ziddiyyətli və ziddiyyətli maraqlar onu parçalayır. Lakin bu cinayətkar rejimin aradan götürülməsi Suriya inqilabının ən böyük qələbəsidir".

Politoloq Vüqar Dadaşovun fikrincə, Suryada Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsində Türkiyənin, cənab Ərdoğanın bir başa rəhbərliyi və iştirakı heç bir şübhə doğurmur. Türkiyə bununla İrana, Rusiya və hətta eyni cəbhədən çıxış etdiyi ABŞ - a bir daha sübut etdi ki, regionun söz və güc sahibidir. Türkiyə nəinki regional, qlobal problemlərin həllində keçilməz oyunçu, dövlətdir.

Onun sözlərinə görə, əlbəttə ki, 13 il əvvəl Suriya rejiminə qarşı vətəndaş müharibəsində Bəşər Əsədin devrilməməsində Rusiyanın, İranın dəstəyi vacib faktor idi. Rusiyanın Ukrayna ilə, İranın isə faktiki olaraq İsraillə zəiflədilməsi Suriyanıın, Bəşər Əsədin rejiminin taleyinə də təsir göstərdi. Ancaq, ən əsası isə Türkiyənin Bəşər Əsədin danışıqlara gedəcəyinə inanıb, Suriyaın suverenliyini qorumaq və rəsmi Dəməşqdən onun ərazisindən Türkiyənin təhlükəsizliiyinə zəmanət və təminat veriləcəyinə inanması idi. Rusiya və sair bir sıra qüvvələrin "dəminə" gedən Bəşər Əsəd Türkiyə və cənab Ərdoğanla danışıqlardan müxtəlif bəhanələrlə yayınaraq siyasi ədəbsizlik etdi və nəhayət cəzalandırıldı:

"Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsində əsas qüvvə Türkiyə və ABŞ müttəfiqlik etsə də, nəticədən sonra Suriyanın taleyi və idarəçiliyində Türkiyə və ABŞ arasında kəskin fikir ayrılığı olacaq. Ancaq Donald Trampın prezidentliyindən sonra ABŞ üçün Suriya o qədər də önəm daşımayacaq. Heç şübhəsiz ki, Suriyanın gələcək taleyi Türkiyənin iradəsinə bağlıdır".

V.Dadaşov onu da qeyd edib ki, Bəşər Əsədin şəxsi taleyinə gəldikdə isə onun üçün ən təhlükəsiz ölkə məhz Rusiya idi. Digər tərəfdən də, Rusiya İrandan fərqli olaraq dəstəklədiyi liderlərin taleyinə biganə qalmır. Həm də Rusiya belə davranışları ilə siyasətinin yeridilməsinə imkan açır və bir növü etibarlılıq zəmanəti nümayiş etdirir.

Cavid