Vitali Kulik: “Qərb bizim bu müharibədə qalib gəlməyimizdə maraqlı deyil”

Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru (Kiyev, Ukrayna) Vitali Kulik Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı “Xalq Cəbhəsi”nin suallarını cavablandırıb.
- 2025-ci ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən gözləntilərinizi bilmək istərdik.
- 2025-ci il danışıqların gözləntiləri ilə başlayır. Ancaq mən sürətli dünyaya inanmıram. Çox güman ki, biz nüvə silahından istifadə təhlükəsinə qədər çox eskalasiya ilə üzləşəcəyik. Tərəflər faizləri qaldıracaq. Cəbhədə hərbi intensivliyin titrəyiş xarakteri müşahidə olunduğu halda “sülh yox, müharibə yoxdur” variantı mümkündür.
Bütün bunlar müəyyən şərtlər daxilində atəşkəsə nail olmaq imkanını istisna etmir, lakin uzun müddət deyil. “Koreya” versiyası illüziyadır. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi bir millət olaraq fiziki məhvimizə yönəlmiş soyqırım müharibəsidir. Ona görə də istənilən növ barışıq yalnız sülh şəraitində güc yolu ilə mümkündür. Rusların bir daha hücum etməyəcəyinə dair zəmanətlərimiz olmalıdır.
- Ötən il Ukrayna 4 min kvadrat kilometr ərazisini itirib. Onu geri qaytarmaq o qədər də asan deyil. Amma Rusiya dayanmır, yeni ərazilər zəbt edir, onu dayandırmaq mümkün deyil...
- Ukraynanın Kursk vilayətində də müəyyən uğurları var. Rusların şərqdəki “nailiyyətlərini” 2022-ci ildən bəri itkiləri ilə müqayisə etsək, bu, aşkar məğlubiyyətdir. Moskvanın yaxın 50 ildə yaşaması mümkün olmayan kvadrat kilometrlik və dağıdılmış ərazilər var, onun bərpasına sərmayə qoymaq imkanı və istəyi yoxdur. Biz işğalın əvvəlində ruslar tərəfindən dağıdılan Mariupolun “yenidən qurulması”nın təqlidini görürük. “Rusiya dayanmır”a gəlincə, onların hər bir alışının rusların ödədiyi yüksək qiymət var – yüz minlərlə itki. Putin öz xalqı ilə maraqlanmır. Moskvada təbliğatçılar artıq “lazımsız insanlar” mənasını verən “kuzmiç” anlayışı ilə çıxış ediblər. Onları bağışlamaq, təkrar emal etmək və s. İddialara görə, “Kuzmiçi” indiki Rusiyada onsuz da gələcəyi olmayan insanlardır və müharibədə aldıqları və öldükdən sonra ailələrinə qoyub getdikləri pullar dövlətə böyük xidmətdir. Amma “Kuzmiçi” gec-tez tükənəcək. Putin öz xalqına qarşı soyqırım törədir və bunun nəticələri tezliklə ona çatacaq.
- Zelenski bəzən NATO üzvlərindən, xüsusən də ABŞ-dan narazıdır, niyə?
- NATO ilk növbədə siyasi ittifaqdır və yalnız bundan sonra hərbi ittifaq rolunu oynayır. Orada qərarlar bütün iştirakçıların konsensusu ilə qəbul edilir. Bu, Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü kimi qərarları çətinləşdirir. Ümumiyyətlə, hazırkı NATO kifayət qədər bürokratikdir və Rusiyanın real təcavüzü halında “təhlükəsizlik çətirinin” bütün üzvlər üçün işləyəcəyinə obyektiv şübhələr var. Britaniyalı ekspert Edvard Lukas bu yaxınlarda “Çox az, çox gec” məqaləsində bu haqda yazıb. NATO artıq öz üzvlərinin təhlükəsizliyinə zəmanət vermir, çünki Alyansın düşmənlə bağlı ümumi baxışı yoxdur. Bu, qlobal təhlükəsizliyi tarazlaşdıracaq və terrorçular və Rusiya kimi təcavüzkar ölkələr üçün dünya nizamını yenidən nəzərdən keçirmək üçün “imkan pəncərələri” yaradacaq.
Bundan əlavə, Qərb Ukraynaya şişirdilmiş dəstək vədləri verdi. Bu irəliləyişlər həmişə örtülü olub. Lakin sonra, bizə raketlər, mərmilər və ya minalar şəklində spesifikasiya lazım olduqda, Qərb lazımi həcmdə təchizatı təmin edə bilmədiyini əsas gətirərək əllərini qaldırdı.
Kiyevdə çoxdan belə bir fikir var ki, Qərb bizim uduzmamağımızda maraqlıdır, amma bu müharibədə qalib gəlməyimizdə maraqlı deyil. Onlar bizə kifayət qədər kömək edirlər ki, biz rusları cilovlayaq və onların hərbi potensialından istifadə edək. Amma bunun əvəzini qanımızla ödəyirik. Qərbdə belə ikili standartlar məyusedici olmaqla yanaşı, həm də sərt tənqidlərə səbəb olur. Zelenski bunu dilə gətirir.
- Ukrayna Rusiya qazının Avropaya tranzitinə qadağa qoyub. Bu, Rusiya iqtisadiyyatına necə təsir edəcək və fikrinizcə, Moskva hansı alternativ variantlardan istifadə edə bilər?
- Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən tranzitinə qoyulan qadağa Kiyev və Brüsselin birgə qərarıdır. Bunun qiyməti, 6 milyard dollar, “Qazprom”un itkiləridir. Deyə bilərik ki, bu fonda Moskvanın neft və dolama qaz kəmərlərinin satışından əldə etdiyi mənfəət itkiləri ödəyir, lakin ruslar yenə də Avropa bazarına qayıtmağa çalışırlar. Real pul, böyük müqavilələr, texnologiya var. Bütün bunlar Moskvanın çatışmayan cəhətləridir. Ona görə də Kreml istənilən yolla tranziti bərpa etməyə çalışacaq.
Biz Dnestryanı timsalında görürük ki, Moskva tranzitlə bağlı “istisnalara” nail olmaq üçün rusiyayönlü Moldovanı necə dondurmağa hazırdır. Rusiya Trans-Balkan qaz kəməri vasitəsilə Dnestryanıya qaz verə bilər, bununla da bölgə üçün qazı Türk Mavi axınında ehtiyatda saxlaya bilər. Amma Putin buna imkan vermir, sadəcə olaraq qışda bölgəni qaz, işıq və istilikdən ayırır. “Özlərinə” yazığı gəlmirsə, yad insanlar haqqında nə deyə bilərik? Amma bu, Ukraynanın qaz nəqli sistemi ilə tranzitin Moskva üçün vacib olduğunu göstərir.
- Bu münaqişənin həllində Trampın rolunu necə qiymətləndirirsiniz?
- Tramp danışıqlara başlayacaq. O, bu işi öz xarici siyasət uğurunun bir hissəsi etməkdə qərarlıdır. Amma onun uğur qazanacağını deməyə əsas yoxdur. Vaşinqtonun Moskvaya təzyiq göstərmək üçün açıq-aşkar inandırıcı arqumentləri yoxdur. Neftin qiymətinin aşağı düşməsi, “qazma, qazma, qazma” anlayışı, Reyqanın 1986-cı ildəki təcrübəsini bir barel üçün 9,5 dollar qiymətlə təkrarlayan bir təbliğat mənzərəsidir. Trampın belə bir nəticə əldə etməsi çox çətin olacaq. Bunun üçün səudiyyəlilərdən, OPEK-dəki tərəfdaşlarımızdan dəstək lazıdır, Venesuela probleminin həlli, Çinin oyununun lokallaşdırılması və s. məsələlərini də diqqətə almaq lazımdır.
İstisna etmirəm ki, neft və sanksiyalar vasitəsilə Rusiyaya təzyiq göstərmək çətinlikləri ilə üzləşən Tramp Ukrayna siyasətini 180 dərəcə döndərə bilər və Kiyevi nəinki lazımi miqdarda uzaqmənzilli raketlər və hava hücumundan müdafiə sistemi ilə təmin edə bilər, həm də cəbhə xəttindəki vəziyyəti dəyişdirmək üçün digər silah və vasitələrlə belə. Trampın çevrəsi belə bir dönüşü istisna etmir.
- Trampın Zelenskini andiçmə mərasiminə dəvət etməməsini onun Zelenskiyə simpatiyasının olmaması ilə bağlayanlar da var.
- Zelenski adı uzun müddətdir ki, respublikaçılar tərəfindən Demokratik administrasiyanın tənqidi kontekstində olub. Tramp Ukrayna məsələlərində aktiv spekulyasiyalar etdi, amerikalı vergi ödəyicilərinin Baydenin Ukraynada səhv xərclədiyi pullardan danışdı və s. Ona görə də Zelenski bir müddət Tramp üçün müsbət xarakter ola bilməz. Lakin Tramp hələ də Zelenski ilə görüşür. Bizə Trampın şəxsi simpatiyası yox, silah lazımdır.
- Hadisələrin gedişi göstərir ki, tərəflər müharibədən yorulub, danışıqlar masası arxasına oturmaq istəyirlər, amma bu mümkün deyil, buna nə mane olur?
- Ukraynalıların 50%-dən çoxu, son rəy sorğularına görə, ölkə daxilində ədalətin təmin olunması şərti ilə, lazım olan müddətdə müharibənin çətinliyinə dözməyə hazırdır. Buna görə də, bütün konteksti anlayarkən yorğunluqdan danışmalıyıq.

Bəli. Ukraynada sülhə tələbat artır. Amma təslim olmaq üçün deyil. Ukrayna cəmiyyətinin milli dözümlülük səviyyəsi ukraynalıların özlərinin də gözləmədiyi kifayət qədər yüksək oldu. Hər danışıqlar formatı cəmiyyət tərəfindən dəstəklənməyəcək.
Digər tərəfdən, Kiyev də, Moskva da vaxtın onların tərəfində olduğuna inanırlar. Biz danışıqlarda əlverişli mövqe gözləyərək payları qaldırırıq. Bu müharibənin pik nöqtəsi hələ çatmayıb.
- Sizcə, Ukrayna və Rusiya vasitəçilərsiz danışıqlar masasına otura bilərmi? Bəlkə Ukraynanı silahlandıran ABŞ və Avropa ölkələri kənara çəkilməlidrlər..
- Müharibənin indiki mərhələsində “vasitəçilərsiz danışıqlar” qeyri-mümkün və yersizdir. Müharibə beynəlmiləlləşdirilib. Orada bir çox ölkələr iştirak edir. Ola bilsin ki, birbaşa deyil, Qlobal Müharibə cəbhəsi Ukraynadan keçəcək. Sadəcə olaraq, bəzi insanlar bu termindən istifadə etməməyə üstünlük verirlər. Müvafiq olaraq, Ukraynada sülh yalnız sülhün qorunmasının bir çox iştirakçısı və qarantının razılığı nəticəsində yeni dünya nizamı formalaşdıqda mümkündür.
Kiyev və Moskva arasında birbaşa danışıqların yeganə variantı Kremlin təslim olmasıdır. Yaxud nüvə silahlarının qaytarılması və onların Rusiya ərazisinin dərinliklərində Ukraynaya çatdırılması. Sonra dalana dirəniş olacaq. Bu baş verməyincə, birbaşa danışıqlar nə mümkün, nə də zəruridir.
- Rusiya tərəfdən Şimali Koreyanın bu münaqişədə iştirakını necə qiymətləndirirsiniz?
-Kim Çen In tam beynəlxalq təcriddən çıxmağa çalışır. Pxenyanın Çindən asılılığı kritik xarakter alıb. Buna görə də KXDR ruslara 1980-ci illərdə hazırlanmış mərmi və minalar, modernləşdirilmiş sovet “Skadları” və s. çatmağa çalışır. Bundan əlavə, Şimali Koreya hazırda Rusiya Federasiyasından sifariş alaraq hərbi sənaye kompleksini yenidən işə salır və modernləşdirir və yeni istehsal müəssisələri tikilir. Bunun üçün Pxenyan texnologiya alır, özünün nüvə sualtı qayıqını qurur, təyyarə istehsalını inkişaf etdirir, hərbi peyklər buraxır və raket proqramını təkmilləşdirir. Amma əsas odur ki, onlar yeni növ müharibə aparmaq, pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə, kosmik kəşfiyyat, quru əməliyyatlarının taktikası və s. təcrübə toplayırlar. KXDR-də 1950-ci illərdən bəri belə təcrübə olmayıb. Bu, Çin və ABŞ ilə böyük danışıqlara başlamazdan əvvəl Kim üçün mühüm üstünlükdür. Kim Çen In Trampın çinlilər və ruslar olmadan birbaşa dialoqa qayıtması üçün Oval kabinetə qayıtmasını gözləyir. Artıq belə danışıqlar elan olunub.
Şimali Koreyalıların Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündə iştirakına gəlincə, mən skeptik olaraq qalıram. KXDR özünün elit bölmələrindən kütləvi şəkildə hücum qoşunları kimi istifadə etməyəcək. Kursk bölgəsindəki ilk kütləvi itkilərdən sonra biz əlavə bölmələrin köçürülməsini hələ görməmişik. Döyüş zonasında Şimali Koreya əsgərlərinin sayı azdır və ciddi təhlükə yaratmır. Kimə rusların istədiyi kimi top yemi kimi deyil, döyüş hazırlığı keçmiş bölmələr kimi lazımdır.
- Əgər heç bir vasitə və ya təklif Rusiyanı dayandıra bilməyəcəksə, Moskva bunu qəbul etməsə, o zaman müharibəni bitirmək üçün nə etmək lazımdır?
- Heç kimin Moskva ilə ticarət edə bilməyəcəyi şərait yaratmaq; bütün mal və xidmətlərə tam embarqo tətbiq etmək; Ukraynaya silah vermək və onların istehsalını sərhədlərimizə yaxın buraxmaq. Bu az mümkün olan prosesdir, lakin Putinlə danışıqlara bir neçə cəhddən sonra həm Tramp, həm də bütövlükdə Qərb çox güman ki, Rusiya İmperiyasının dağılmasının müharibəni bitirmək üçün məqbul ssenari olduğu ilə razılaşacaq.

Cavid