İvan Us: “ABŞ-ın köməyi olmadan çox çətin olacaq”

28 fevralda Ağ Evdə Vladimir Zelenski və Donald Tramp arasında yaşanan qalmaqal dünyanın diqqət mərkəzindədir, müxtəlif aspektlərdən müzakirə olunmaqdadır, yəqin ki, aylarla gündəmdən düşməyəcək, ehtimallar, proqnozlar, versiyalar mövzu içindən mövzu çıxarır.

Xatırladaq ki, fevralın 28-də Zelenski ilə Trampın Vaşinqtonda görüşü zamanı Ukraynaya ayrılan hərbi yardımla bağlı onlar arasında mübahisə yaranıb. Bundan sonra Zelenski Ağ Evi erkən tərk edib. Eyni zamanda, Ukrayna və ABŞ daha əvvəl planlaşdırıldığı kimi nadir faydalı qazıntılar üzrə saziş imzalamayıb.

Söylənilənlər arasında belə bir fikir var ki, Zelenskinin Ağ Evdə hədəfə alınması Trampın Kiyevi kapitulyasiya aktını imzalamağa məcbur etmək, Rusiyaya yaxınlaşması kimi də qəbul oluna bilər.

Amma Tramp deyib ki, Rusiyaya kədər və sanksiyalardan başqa heç nə verməyib.

“Mən bu məsələdə dürüst olmaq istəyirəm, bu barədə düşünün. Mən Rusiyaya kədərdən başqa heç nə verməmişəm. Mən onlara sanksiyalar tətbiq etdim və Ukraynaya “Javelin” raket sistemlərini verdim. Sonra mənim Rusiyaya nə qədər yaxın olduğumu müzakirə edirlər”, - Tramp bildirib.

Onun sözlərinə görə, Buşun dövründə Rusiya Gürcüstanı aldı, Obamanın dövründə böyük sualtı bazası və Krımı, Baydenin dövründə Rusiya hər şeyi əldə etməyə çalışdı, Prezident Trampın dövründə isə heç nə əldə edə bilmədi.

Məlum olaydan sonra Avropanin bir çox ölkəsi açıq formada Zelenskiyə dəstəyini bildirdi. Trampın mövqeyini dəstəkləyən qüvvələr Zelenskini ondan üzr istəməsi tələbi ilə çıxış ediblər. İttihamlara görə, Zelenski Trampa qarşı böyük kobudluq edib. Hətta ABŞ-ın vitse-prezidenti Ceyms Devid Vens Fox News-a müsahibəsində deyib ki, Zelenski Ukrayna üzrə sülh sazişinin təfərrüatlarını müzakirə etməkdən imtina etdiyi müddətdə Ağ Evə qayıda bilməyəcək.

Zelenski isə mövqeyindən geri çəkilməyəcəyini bəyanlayıb.

Tramp-Zelenski qarşıdurmasını süni olaraq səhnələşdirildiyini də iddia edənlər olub. Məsələn, Almaniyanın Xristian Demokratik İttifaq (XDİ) Partiyasının lideri Fridrix Merts bildirib ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp və Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski arasında mübahisə, yəqin ki, təsadüf deyildi, bu, əvvəlcədən planlaşdırıla bilərdi.

“Fikrimcə, bu, Zelenskinin bəyanatlarına kortəbii reaksiya yox, açıq-aşkar düşünülmüş eskalasiya idi”, - o deyib.

Almaniyanın potensial gələcək kansleri deyib ki, o, dialoqun tonundan təəccüblənir və bu, işin xeyrinə kömək etmir. Merts qeyd edib ki, Tramp və Zelenski arasında belə bir mübahisə Amerika hökumətinin hazırkı davranışına uyğun idi.

...Məlum olaydan sonra Trampın göstərişi ilə ABŞ Ukraynaya bütün hərbi yardımı dayandırıb. Bununla bağlı Ağ Ev bəyanat yayıb.

“Röyters”in məlumatına görə, ABŞ Prezidenti Donald Trampın Ukraynaya bütün hərbi yardımı dayandırmaq barədə sərəncamı qüvvəyə minib. Bundan sonra hadisələrin hansı istiqamətlərdə cərəyan edə biləcəyi yalnız ehtimallar üzərindədir. Zelenski isə ABŞ-la münasibətlərin yenidən normallaşa biləcəyinə ümid etdiyini deyib.

Mövzu ilə bağlı “Xalq Cəbhəsi” Milli Strateji Araşdırmalar İnstitutunun Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin baş məsləhətçisi, iqtisad elmləri namizədi İvan Usla qısa müsahibə edib.

İ.Us öncə məlum olaya münasibətini ildirib.

- Trampın Ukrayna ilə bağlı ritorikasının anlamağa başlamaq üçün tarixə qısa ekskurs etmək lazımdır. Yəni baş verən hər şeyi iki ssenari prizmasından nəzərdən keçirmək lazımdır. Birinci ssenari budur ki, gördüyümüz hər şey həqiqətən belədir. Ancaq ikinci ssenari, Rusiyada ABŞ ilə yaxınlaşma perspektivi hissi yaratmağa yönəlmiş oyundur. Görüşdən əvvəl Trampın Zelenskini diktator adlandırması və reytinqinin 4% olduğu barədə açıqlamaları var. Bu vəziyyətdə, bu yaxınlaşmaya gedən Rusiya Çindən uzaqlaşacaq (ABŞ və Rusiyanın Çini Arktikaya buraxmamaq barədə düşündükləri barədə artıq söhbətlər getdi). Məhz Çin ilə əlaqələr Rusiyaya sanksiyalarla yaradılan iqtisadiyyatdakı problemlərin öhdəsindən gəlməyə çox kömək etdi. Bu vəziyyətdə Çin bütün sonrakı nəticələrlə (hərbi qarşıdurmanın təkrarlanması) Rusiyanın düşməninə çevrilə bilər.

- Fikrinizcə, bundan sonra Trampın Ukraynaya münasibəti necə olacaq?

- Tramp emosional bir insandır və münasibəti mənfi olacaq. Ancaq dəfələrlə Ukraynanın onun üçün prioritet olmadığını söylədi, buna görə Ukraynanı və bu mənfiliyi tez unuda bilər. Üstəlik, çox şey Tramp və Ukraynaya dözəcək vasitəçilərdən asılı olacaq. Kim olacaq: İngiltərənin keçmiş Baş naziri Boris Conson, İtaliyanın hazırkı Baş naziri Georgia Meloni və ya Argentinanın hazırkı Prezidenti Javier Millay və ya başqa birisini görəcəyik. Qeyd etmək lazımdır ki, Tramp və Zelenskinin qalmaqallı görüşündən sonra Amerika mətbuatı, xüsusən demokratik mətbuat Zelenskinin tərəfinə keçdi (ABŞ-ın aparıcı televiziya kanallarından biri olan CNN-in sorğusu ən göstəricidir - buna görə müraciət edənlərin yalnız 4%-i Zelenskinin bu vəziyyətdə günahkar olduğuna inanırdı, bu da Trampın Ukrayna əhalisinin 4%-nin Zelenskiyə güvəndiyinə dair ifadəsinə işarə etdi). Bu vəziyyət Trampı qəzəbləndirdi və Ukraynaya prezidentliyinin ilk dövründə iki impiçmentdən birini almasına səbəb olan mənfilik əlavə etdi.

- Avropa Zelenskini dəstəkləyəcəkmi?

- Ağ Evin Oval ofisindəki vəziyyətdən dərhal sonra bir çox Avropa lideri Zelenskiyə dəstək postları yazdı. Vaşinqtondan sonra Zelenski Londona uçdu, burada da bir çox Avropa liderlərindən dəstək aldı.

- Belə bir mövqe Avropa ilə ABŞ arasında münaqişəyə səbəb ola bilərmi?

- Şübhəsiz ki, Ağ Evin Oval ofisindəki münaqişə Avropa üçün ABŞ ilə qarşıdurmanın yaxınlaşmasının növbəti siqnalı oldu. Trampın Qrenlandiyanın ABŞ-a məxsus olması və Avropadan mallara tariflərin artırılması barədə sözlərini də bura əlavə etmək olar. Ancaq Avropa ABŞ ilə belə bir qarşıdurmanın qarşısını almaq istəyir.

- ABŞ Ukraynaya silah və maliyyə yardımı göstərməyi dayandırdığını bəyan edib…

- ABŞ-ın köməyi olmadan çox çətin olacaq. İlk növbədə hərbi yardım olmadan. Axı Ukrayna ABŞ-dan çox silah aldı. Ancaq bütün silahlar deyil. Beləliklə, əsas tanklar ABŞ-dan olan “Abrams” deyil, alman “Bəbir”ləridir. Maliyyə baxımından daha asandır. Ukraynanı AB, Böyük Britaniya, Yaponiya, Cənubi Koreya, Kanada və ABŞ-ı əvəz edə biləcək bəzi digər ölkələr dəstəkləyir.

- Niyə ABŞ Ukraynanın yataqlarına (nadir torpaq metalları) göz dikib, məqsədi nədir?

- Məqsəd sadədir-onunla mümkün ticarət müharibəsində Çinə cavab. Belə bir müharibə vəziyyətində Çin ABŞ-a nadir torpaq metalları tədarükünü dayandıracaq və belə bir halda sonra onları digər ölkələrdən tədarüklərlə əvəz etmək lazım gələcək ki, burada ABŞ qazanc əldə edəcək.

- Ağ Evdə Zelenskiyə hücum Vaşinqton və Moskvanın əvvəlcədən razılaşdırılmış planı ola bilərmi?

- Belə bir ssenarinin olmasını istisna etmirəm. Əksinə, bu Tramp administrasiyasının təşəbbüsü idi. Bunun Zelenski ilə razılaşdırıldığını da istisna etmirəm.

- Tramp Ağ Evdə Zelenskiyə qarşı məlum mövqeyi ilə Putinə hansı mesajları göndərdi?

- ABŞ-ın Rusiya ilə yaxınlaşmağa hazır olması və köhnə ittifaqların dağılması, yenilərinin yaradılması haqqında mesajlar ola bilər.

- Ümumiyyətlə, Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsinin sülh yolu ilə həllinə marağı nədir?

- Tramp bu məsələdə sürətli bir nəticə əldə etmək və Nobel Sülh Mükafatı almaq niyyətindədir. Kimin haqlı, kimin günahkar olduğu onu maraqlandırmır, ədalətli dünya onu maraqlandırmır.

- Ərdoğan Trampdan fərqli olraraq Zelenskini Türkiyədə yüksək səviyyədə və hörmətlə qarşıladı…

- Qəbuldan əvvəl də Trampın vacib bir epizodu var idi. Rusiya və ABŞ Səudiyyə Ərəbistanında görüş keçirəndə Zelenski də orada olmalı idi. Ancaq son anda o, Əbu-Dabidən Ankaraya uçdu və burada Ərdoğanla görüşdü. Bu, ABŞ-ın Rusiya ilə yaxınlaşacağı təqdirdə Ukraynanın dostlarının, ilk olaraq Türkiyənin yanında olacağına işarə idi. Əlbəttə ki, NATO-nun birinci ordusunun lideri - ABŞ-ın soyuq qəbulu fonunda NATO-nun ikinci ən güclü ordusunun lideri - Ərdoğanın qəbulu xeyli isti görünür. 2014-cü ildə müharibə başlayandan bəri Türkiyə Ukraynanı dəstəklədi və Krımın Ukraynanın tərkibində olmasının lazım olduğunu vurğulayaraq Ukraynanın ərazi bütövlüyünə sadiqliyini daim nümayiş etdirdi. Bu, əsasən Krımın yerli əhalisinin - Krım tatarlarının Ukraynada yaşamağa üstünlük verməsi ilə əlaqədardır. Həm də qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya ilə Ukraynanın ekzistensiallıq münaqişəsində Rusiya olmadan dünyanın fikirlərinə sahib olan bir müttəfiq Ukrayna üçün vacibdir. Suriyada və Liviyada Rusiya ilə müharibə aparıb qələbə qazanan Türkiyə belə ölkədir.

- Çox güman ki, Putin Trampın Zelenskiyə qarşı qəzəbli mövqeyindən razıdır, fikriniz maraqlı olardı.

- Əlbəttə, Putin Trampın Zelenskiyə qarşı bu mövqeyindən razıdır. Axı Zelenskini təslim olmağa məcbur edirdilər ki, bu da Moskvanın xeyrinədir.

- Bundan sonra Ukrayna-Rusiya müharibəsini, ABŞ-Ukrayna, Avropa-ABŞ münasibətlərini necə proqnozlaşdırmaq olar.

- Trampın Avropa ilə münasibətlərinin necə inkişaf etdiyindən məmnunam, çünki bu münasibət Avro-Atlantik birliyini parçalayır. Rusiya Ukraynaya qarşı müharibəyə qədər o, dayandırılmayacaq. ABŞ-ın köməyi olmadan Ukraynaya çətin olacaq, ancaq dərhal təslim olmayacaq. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi Türkiyə, Böyük Britaniya, AB, Yaponiya, Cənubi Koreya, Kanada, Avstraliya kimi müttəfiqlərin olması bizə ən azı bir il davam etməyə imkan verəcək və bu zaman Rusiya iqtisadiyyatının çökməsi mümkündür ki, bu da müharibəyə son qoyacaq. ABŞ-ın Ukrayna ilə münasibətlərinə gəldikdə, onlar çətin olacaq, lakin Ukraynanın ABŞ-da ikipartiyalı dəstəyi və onunla münasibətləri normallaşdırmağa kömək edəcək bir çox dostu var. Avropa və ABŞ-a gəldikdə, ticarət müharibəsi çox güman ki, Avropaya ABŞ-ın təhlükəsizliyinin qarantı olmadığını və qlobal siyasətdə subyektivliyi qorumaq üçün öz təhlükəsizliyinə daha çox sərmayə qoymalı olduğunu aydın şəkildə başa salacaq.

Cavid