Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) 15-ci ildönümünü qeyd edərkən diqqətimizi ümumi tərəqqi, birlik və əməkdaşlıq səyahətimizə yönəltməyimiz son dərəcə vacibdir. TDT yarandığı gündən türk xalqlarını birləşdirən, qarşılıqlı inkişafı təşviq edən və qlobal səhnədə ortaq səsimizi ucaldan dinamik platformaya çevrilib. Ortaq tarix, adət-ənənə, dil və mədəniyyətlə birləşən üzv dövlətlərimiz əməkdaşlığı dərinləşdirməklə yanaşı digər tərəfdən, qlobal problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm addımlar atıblar.

Naxçıvan sazişi və Türk Dövlətləri Əməkdaşlıq Günü qeyd olundu

3 oktyabr Təşkilatımızı yaradan Naxçıvan müqaviləsinin imzalanmasının 15 illiyini və Türk Dövlətlərinin Əməkdaşlıq Gününü qürurla qeyd etdik. Bu münasibətlə Türk Dünyasındakı bütün qardaşlarımızı ən səmimi arzularımla təbrik etməkdən çox xoşbəxtəm.

Birliyimizin rəsmiləşdiyi son dərəcə mühüm gün ümumi irsimizə və əməkdaşlığımızın rəsmiləşməsinə görə minnətdarlığın ifadəsidir. Möhkəm əlaqələr üzərində qurulan birliyimiz ildən-ilə daha da möhkəmlənir. Bu gün 35-dən çox əməkdaşlıq sahəsində fəaliyyətini davam etdirən TDT siyasi, iqtisadi, mədəni, hüquqi və sosial sahələrdə əməkdaşlığı təşviq edən təməl daşına çevrilib. Bu mühüm irəliləyiş bütün region üçün firavan gələcək yaratmaq üçün Üzv Dövlətlərimizin və Müşahidəçilərimizin birgə işləmək iradəsinin nümayişidir.

Gələcəyə baxış

Təşkilatımızın əsasını qoyan Naxçıvan Sazişinin ilk günlərindən ümumi gələcəyimiz üçün vacib olan sahələri əhatə etməklə gündəliyimizi genişləndirmişik. Bu sahələrə siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq, enerji və nəqliyyat bağlantısı, turizm, təhsil, mədəniyyət, ədalət, iqlim dəyişikliyi və davamlı inkişaf kimi aktual qlobal problemlərin həlli daxildir.

Nəhayət, 2024-cü il iyulun 6-da Azərbaycanın Şuşa şəhərində keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü türk xalqları arasında möhkəm birlik və ortaq baxışı bir daha vurğuladı. “Nəqliyyat, əlaqə və iqlimlə bağlı fəaliyyət vasitəsilə davamlı gələcəyin qurulması” mövzusu altında keçirilən zirvədə mühüm qlobal problemlərin birgə həlli üçün ümumi məqsədlər vurğulanıb.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam bərpasını təmsil edən Şuşa Türk Dünyası üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən bir şəhərdir. Zirvədə qəbul edilən Qarabağ Bəyannaməsində nəqliyyat infrastrukturu, iqlim dəyişikliyi, rəqəmsal iqtisadiyyat, enerji inteqrasiyası və kosmik texnologiyalar da daxil olmaqla müxtəlif sektorlarda əməkdaşlığın artırılmasının zəruriliyi vurğulanıb.

Bəyannamədə transregional dəhlizlərin yaradılmasının vacibliyi vurğulanmış, Transxəzər Beynəlxalq Şərq-Qərb Mərkəzi Dəhlizi kimi layihələrin iqtisadi rifah və ticarətin təşviqində rolu vurğulanmışdır. Həmçinin iqlimə davamlı ağıllı şəhərlər, bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq və “Rəqəmsal İpək Yolu” layihəsi kimi təşəbbüslər də daxil olmaqla davamlı təcrübələrin qəbul edilməli olduğu vurğulanıb. Zirvə Türkiyə dövlətlərinin iqtisadi, mədəni və ekoloji tərəfdaşlıqlar qurmaq üçün birgə səyləri ilə davamlı gələcəyə sadiqliyini bir daha təsdiqlədi.

Nəticədə Şuşa Zirvəsi Türk Dünyasının birlik ruhunu, regional və qlobal çağırışların birgə həllinə hazır olduğunu əks etdirən tarixi və simvolik bir zirvə oldu. Aydındır ki, bu birlik ruhu Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində əməkdaşlığın gələcəyini formalaşdıracaq.

Noyabrın 6-da Bişkekdə keçiriləcək Dövlət Başçıları Şurasının 11-ci Zirvə Görüşümüz “Türk dünyasının gücləndirilməsi: İqtisadi inteqrasiya, davamlı inkişaf, rəqəmsal gələcək və hamı üçün təhlükəsizlik” mövzusuna həsr olunacaq. Bu zirvə həm də bu kritik məsələlərdə qətiyyətimizi bir daha təsdiqləmək üçün mühüm fürsət olacaq.

Nəqliyyat və kommunikasiya sahəsində uğurlar

Son 15 ildə TDT türk dünyasında nəqliyyat və kommunikasiya sahəsinin inkişafına mühüm töhfələr verib. Transxəzər Şərq-Qərb Mərkəzi Dəhlizi kimi təşəbbüslər regional ticarətdə inqilab edərək ticarəti daha səmərəli və dayanıqlı edib. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi mühüm layihələr Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ticarət şəbəkəsinin yaradılması, iqtisadi inteqrasiyanın təşviqi və qlobal iştirakımızın artırılması istiqamətində birgə səylərimizin bariz nümunəsidir. Avrasiya əlaqələrinin artırılması çərçivəsində Mərkəzi Dəhlizin cənub marşrutunun bir hissəsini təşkil edən Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsi regional inteqrasiyanın təməl daşlarından biridir. Bu dəmir yolu istismara verildikdən sonra Çinin sənaye mərkəzini inkişaf etməkdə olan bazarlarla birbaşa birləşdirəcək. İlkin hesablamalar göstərir ki, bu yeni marşrut Şərqi Asiya ilə Yaxın Şərq və Cənubi Avropa arasında məsafəni təxminən 900 kilometr qısaldacaq, çatdırılma müddətini 7-8 gün azaldacaq və ildə 12-15 milyon ton yükün daşınmasını asanlaşdıracaq. TDT üzv ölkələr arasında səmərəli və problemsiz daşıma üçün daşıma prosedurlarının rəqəmsallaşdırılması istiqamətində də mühüm addımlar atmışdır. Əsas təşəbbüslərə gömrük prosedurlarını sadələşdirən Digital TIR layihəsi və Qırğızıstanın 2022-ci ildə qoşulması ilə Qazaxıstan və Özbəkistan arasında yaşıl dəhlizin həyata keçirilməsi daxildir. Türkiyə və Özbəkistan avtomobil nəqliyyatı əməliyyatlarını rəqəmsallaşdırmaqla inzibati xərcləri azaldan və sərhəd keçidlərini yaxşılaşdıran e-İcazə layihəsinə öncülük ediblər. Bundan əlavə, rəqəmsal çatdırılma qeydləri üçün e-CMR sisteminin tətbiqi üzrə işlər davam etdirilir ki, bu da bütün regionda daşımaları daha da asanlaşdıracaq. Bu layihələr nəqliyyatın müasirləşdirilməsinə və üzv ölkələr arasında daha rahat ticarətin təşviqinə yönəlib.

İqtisadi əməkdaşlıq: Ortaq rifah yolu

İqtisadi əməkdaşlıq gündəmimizin diqqət mərkəzində olmaqda davam edir. 2023-cü ildə regiondaxili ticarəti və investisiyaları təşviq edən layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün ümumi platformanı təmin edən Türk İnvestisiya Fondunun yaradılması əlamətdar hadisədir. Bundan əlavə, Xidmətlər və İnvestisiyalarda Azad Ticarət Sazişi və Rəqəmsal İqtisadiyyat Tərəfdaşlığı Sazişi üçün davam edən danışıqlar maneələri aradan qaldırmaq və bizneslər üçün yeni yollar açmaq, regionda böyümə və innovasiyaları stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bundan əlavə, biz TDT-ə üzv ölkələrin Mərkəzi (Milli) Banklar Şurasının yaradılması istiqamətində qəti addımlar atırıq. Bu strateji layihələrlə Türk Dünyasını qlobal ticarət yollarının kritik bir halqası olaraq yerləşdirərək daha əlaqəli və rəqabətədavamlı bir bölgə yaratmağı hədəfləyirik.

Cenevrədə Türk həftəsi: Mədəniyyət və diplomatiya görüşü

2024-cü ilin aprel ayında BMT-nin Cenevrədəki mənzil-qərargahında öz sahəsində bir ilk olan Türk Həftəsinə uğurla ev sahibliyi etmək TDT üçün mühüm mərhələ oldu. Bu yüksək səviyyəli tədbir üzv dövlətlərimizin zəngin mədəni irsini nümayiş etdirdi və beynəlxalq arenada diplomatik mövcudluğumuzu gücləndirdi. Müxtəlif sərgilərin, musiqi nömrələrinin və dəyirmi masa görüşlərinin keçirildiyi tədbir Türk dünyasının qlobal mədəniyyətə və diplomatiyaya verdiyi töhfələri ortaya qoydu. Tədbir həmçinin TDT-nin məlumatlılığını daha da artıran və beynəlxalq tərəfdaşlarla əlaqələrini gücləndirən dialoq platforması yaratdı.

Türk dünyasında turizmin gücləndirilməsi

Turizm Türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın əsas elementlərindən biridir. Bölgənin zəngin mədəni və tarixi irsinə bələd olan TDT, Türk Dünyasını aparıcı turizm məkanı kimi tanıtmaq üçün müxtəlif təşəbbüslərə imza atıb. Müasir İpək Yolu Birgə Turu və Təbərrük Ziyaratı kimi layihələrlə üzv dövlətlər arasında köklü əlaqələr vurğulanaraq həm turizm, həm də mədəniyyət mübadiləsi dəstəklənir. Türk Dünyası Turizm Paytaxtı təşəbbüsü mühüm turizm mərkəzlərini tanıtmaqla təkcə mədəni mübadilə deyil, həm də iqtisadi artıma töhfə verir.

İqlim hərəkatı

İqlim dəyişikliyinin yaratdığı təcili çağırışlara cavab olaraq Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) davamlılıq üzrə regional əməkdaşlığı yaxşılaşdırmaq üçün cəsarətli addımlar atır. Bu səylər 2024-cü ilin noyabrında Bişkekdə keçiriləcək Zirvə iclasında liderlərimiz tərəfindən qəbul ediləcək “Türk Yaşıl Baxışı”nda açıq şəkildə ifadə olunub. Bu vizyon Türk Dünyası boyunca davamlı inkişaf və iqlim fəaliyyətinə dair ümumi öhdəliyimizi əks etdirir. Bu çərçivədə əsas təşəbbüslərdən biri İqlimə Dayanıqlı Ağıllı Şəhərlər və Kəndlərin inkişafıdır. Bu layihələr cəmiyyətləri iqlimlə bağlı çağırışlara uyğunlaşmağa hazırlamaqla iqtisadi artımı dəstəkləməklə yanaşı, həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün təmiz enerji həllərini və davamlı infrastrukturu birləşdirmək məqsədi daşıyır. TDT həmçinin ekoloji davamlılıq və rəqəmsal innovasiyalar üzrə əməkdaşlığı təşviq etmək üçün İqlim və Yaşıl Rəqəmsal Platformanın yaradılmasını nəzərdən keçirir. Noyabrda Bakıda keçiriləcək COP29 Zivəsində biz həssas dağ bölgələrində davamlı inkişafı dəstəkləmək üçün Dağ və İqlim Dialoqunu həyata keçirməyi hədəfləyirik.

Təhsil və dil sahəsində əməkdaşlığın vurğulanması

Bütün bu iqtisadi və ekoloji təşəbbüslərə əlavə olaraq, TDT regionda gələcək inkişafın və inteqrasiyanın əsas hərəkətvericiləri kimi təhsil və akademik əməkdaşlığa da böyük diqqət yetirir. Üzv ölkələrin universitetləri arasında akademik əməkdaşlığa və ortaq tədqiqat layihələrinin həyata keçirilməsinə kömək edən Türk Universitetlər Birliyinin yaradılması bu kontekstdə mühüm mərhələdir. Bu təşəbbüs tələbə və müəllim mübadiləsini dəstəkləyir, ümumi təhsil standartını və qarşılıqlı tərəfdaşlığı təşviq edir. Bundan əlavə, türk xalqının ünsiyyətini asanlaşdırmaq və dil və mədəni irsini qorumaq məqsədi ilə Ortaq Əlifba Komissiyası yaradılaraq Ortaq Türk Əlifbası standartlaşdırma araşdırması aparılmışdır. Bu yaxınlarda Bakıda Türk Akademiyasının rəhbərliyi ilə iclas keçirən Birgə Əlifba Komissiyasının gərgin səyləri nəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası təklifi yekunlaşdırılaraq qəbul edilib. Bu Ortaq Əlifba zəngin dil irsimizi qoruyub saxlamaqla türk xalqları arasında qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır.

Beynəlxalq qarşılıqlı əlaqə və diplomatiya

TDT 2022-2026 Strategiyasına uyğun olaraq, beynəlxalq təşkilatlarla tərəfdaşlığımızı əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmiş, eyni zamanda ortaq çağırışları həll etmiş və türk dünyasında davamlı inkişafı təşviq etdik. TDT qlobal forumlara və təşəbbüslərə töhfə verən və Avrasiyada və onun hüdudlarından kənarda sülhün, sabitliyin və əməkdaşlığın təşviqində əsas element kimi özünü göstərən beynəlxalq diplomatiyanın əsas elementinə çevrilib.

Türk Dünyası daxilində əməkdaşlıq

Türk Dünyasında əməkdaşlığı daha da gücləndirmək üçün Türk Əməkdaşlıq Qurumları TÜRKSOY, Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu və Türk Dövlətləri Parlament Assambleyasının daxil olduğu Koordinasiya Komitəsinin funksiyasını inkişaf etdiririk. Bu kontekstdə 36 əsas təşəbbüsdən ibarət fəaliyyət planının qəbul edilməsi əməkdaşlıq səylərimizin gücləndirilməsi və regional əlaqələrin dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm irəliləyişdən xəbər verir.

Gələcəyə baxış

Bu səylərə əlavə olaraq, bir çox müxtəlif sahələrdə işimizin tam intensivliklə davam etdiyini vurğulamaq istərdim. Bura məhkəmə, dini işlər, müdafiə, ədalət, ailə və sosial məsələlərdə mühüm təşəbbüslər daxildir. Biz üzv dövlətlərimiz arasında daha geniş əməkdaşlıq və inkişafı təşviq etmək üçün bu sahələrin hər birində hərtərəfli irəliləyiş əldə etmək əzmindəyik. Bu günlərdə TDT-nin 15 illik uğurunu qeyd edərkən, gələcəyə daha böyük həyəcanla baxırıq. Bu münasibətlə bizi birləşdirən qardaşlıq, ortaq dəyərlər və qarşılıqlı hörmət kimi ideallara sadiqliyimizi bir daha vurğulamaq istərdim. Türk Dünyası sələflərimizin qoyduğu təməllərin daha dərin əməkdaşlıq üçün tramplin rolunu oynadığı çox mühüm bir nöqtədədir. Biz birlikdə birliyimizi möhkəmləndirməyə davam edəcəyik və bütün üzv dövlətlərimiz və müşahidəçilərimiz üçün daha parlaq, daha davamlı gələcəyə çalışacağıq.

Güc birlikdən gəlir!

Birlikdə getdiyimiz bu yolda türk dünyasının gələcəyi parlaq və ümidlidir. Biz birlikdə daha güclüyük!

TDT-nin baş katibi, səfir Kubaniçbek Ömüraliyev