Beynəlxalq münasibətlər sistemində sözü imzası qədər dəyərli olan Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin ilk illəri ötrən əsrin ağır 90-cı illərinin əvvəllərinə təsadüf edib. Müstəqillik illərində Azərbaycana tamamilə təmənnasız, yəni heç bir siyasi, iqtisadi və ya geosiyasi maraq gözləmədən dəstək verən ölkələrin sayı çox deyildir. Bəzi ölkələr var ki, onların dəstəyi daha çox qardaşlıq, dini və tarixi bağlılığa əsaslanıb və qarşılığında ciddi təmənna güdməyib. Pakistan məhz o dövlətlərdən idi ki, hər zaman Azərbaycanla sıx əlaqədə və əməkdaşlıqda maraqlı olub və bütün vəcdlə bu istəyini həyata keçirib. Bu gün əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan və Pakistan arasındakı mövcud olan sarsılmaz dostluq və tarixi qardaşlıq münasibətləri qarşılıqlı hörmət və ehtimad prinsipləri əsasında daha da möhkəmlənib.

Azərbaycan və Pakistan arasında bu qarşılıqlı əlaqələr Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Ümummilli Lideri Ulu Öndər Heydər Əliyev dövründən başlamışdır. Heydər Əliyev hər zaman Pakistanla dostluq əlaqələrinin inkişafına böyük önəm verirdi. Onun rəhbərliyi dövründə iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr gücləndirildi və qarşılıqlı səfərlər təşkil olundu. Ulu Öndər Pakistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü daim dəstəkləməsini yüksək qiymətləndirir və iki ölkə arasında dostluğun möhkəmlənməsinə böyük töhfə verirdi.

Bu gün Azərbaycan və Pakistan arasındakı siyasi, iqtisadi və humanitar əməkdaşlıq yüksək səviyyədədir. Xalqlar arasında əlaqələr uğurla inkişaf edir. Hər iki ölkənin dövlət başçıları, nazirləri və digər rəsmi nümayəndələri arasında mütəmadi səfərlər və görüşlər keçirilir. Beynəlxalq təşkilatlarda, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) və Qoşulmama Hərəkatında qarşılıqlı dəstək davam etdirilir. Azərbaycanın Pakistanın da üzv olduğu İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (D-8) ailəsinə qoşulması digər üzv ölkələrlə ticarət, investisiya və iqtisadi əməkdaşlıq sahələrində yeni perspektivlər açıb.

Müsafiə və hərbi sahədə əməkdaşlıq Azərbaycan və Pakistan münasibətlərinin mühüm istiqamətlərindən biridir. İki ölkə arasında müdafiə sahəsində bir sıra razılaşmalar imzalanmış və hərbi təlimlərdə qarşılıqlı iştirak təmin olunmuşdur. Pakistan Azərbaycan ordusunun təlim və tədris proqramlarına dəstək verir, eyni zamanda müdafiə sənayesində ekspert mübadiləsi həyata keçirilir. Azərbaycan Ordusunun zabitləri Pakistanın nüfuzlu hərbi akademiyalarında təhsil almaq və peşəkar biliklərini artırmaq imkanı əldə edirlər. Xüsusilə 2020-ci ildə baş vermiş Vətən müharibəsi zamanı Pakistan Azərbaycanın haqlı mövqeyini açıq şəkildə dəstəkləyib və qələbədən sonra rəsmi İslamabad Azərbaycanı təbrik edərək, ölkənin ərazi bütövlüyünü bir daha təsdiq etdi. Azərbaycan və Pakistan arasında hərbi əməkdaşlıq strateji xarakter daşıyır və gələcəkdə daha da genişlənəcək. Bu əlaqələr hər iki ölkənin hərbi gücünü artırmaqla yanaşı, strateji müttəfiqliyi daha da möhkəmləndirəcək.

Azərbaycan və Pakistan arasında mədəni əməkdaşlıq da inkişaf etməkdədir. Hər iki ölkədə bir-birinin mədəniyyətini tanıtmaq üçün qarşılıqlı mədəniyyət günləri, sərgilər və konsertlər təşkil olunur. Azərbaycan Dillər Universiteti və Bakı Dövlət Universiteti kimi ali təhsil müəssisələrində pakistanlı tələbələr təhsil alır. Həmçinin, Pakistan universitetlərində azərbaycanlı tələbələr üçün təqaüd proqramları mövcuddur. Bununla yanaşı Azərbaycan Dillər Universitetində Pakistan Mədəniyyət Mərkəzinin, Pakistanın Müasir Dillər universitetində Azərbaycan Dili və Mədəniyyət Mərkəzinin, Bakı Dövlət Universitetində Şərqşünaslıq fakültəsinin Urdu dili kafedrası, Pakistan Milli Kitabxanasında Azərbaycanşünaslıq Mərkəzi, Pakistan Milli Kitab Fondunda Nizami Gəncəvi guşəsi, Pakistanın Lahor Dövlət Kolleci Universitetində Azərbaycan-Urdu Elmi Mərkəzi olması bu iki ölkə arasında elmi, mədəni, humanitar sahələrin də dərinləşdirilməsinin bariz nümunəsidir.

2021-ci il 27 iyul tarixində Azərbaycan, Pakistan və Türkiyə arasında Bakı Bəyannaməsi imzalanmışdır. Bu mühüm sənəd üçtərəfli əməkdaşlıqda yeni bir mərhələ açmışdır. Bəyannamə, hər üç ölkənin regional təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və müdafiə sahəsində birgə fəaliyyətini gücləndirməyi hədəfləyir. Xüsusilə Pakistanın bu sənəddəki rolu əhəmiyyətlidir, çünki İslamabad regionda sabitliyin qorunması, müdafiə sahəsində təcrübə mübadiləsi və iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində öz töhfəsini verməyi öhdəsinə götürmüşdür. Bu bəyannamə, Azərbaycan və Pakistan arasındakı strateji tərəfdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsinə zəmin yaratmış və iki ölkə arasında siyasi əməkdaşlığın dərinləşməsinə səbəb olmuşdur.

Pakistanın Azərbaycanın Xocalı soyqırımını tam şəkildə soyqırım kimi tanıması iki ölkə arasında dostluq və həmrəylik münasibətlərinin daha da möhkəmlənməsində mühüm rol oynayıb. Pakistan, Xocalı faciəsini beynəlxalq aləmdə tanıyan ilk ölkələrdən biri olaraq, bu insanlıq faciəsinə qarşı ədalət mübarizəsində Azərbaycanın yanında olduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirmişdir. Bu mövqe Azərbaycan xalqı tərəfindən yüksək qiymətləndirilir və iki ölkə arasında sarsılmaz dostluğun bir simvolu kimi qəbul edilir.

İki ölkə arasında münasibətlər digər sahələrlə yanaşı humanitar yardımlaşma zamanı da özünü göstərir. Təbii fəlakətlər zamanı Azərbaycan və Pakistan bir-birinə dəstək göstərmişdir. Məsələn, 2005-ci ildə Pakistanda baş verən zəlzələ zamanı Azərbaycan humanitar yardım göndərmiş, eyni zamanda Pakistan Azərbaycandakı təbii fəlakətlər zamanı dəstək göstərmişdir. Humanitar sahədə əməkdaşlıqda Heydər Əliyev Fondunun rolu danılmazdır. Belə ki, Fond tərəfindən Pakistanda bir çox sosialyönümlü humanitar layihələr həyata keçirilib. Belə ki, Fondun təşəbbüsü və dəstəyi ilə pulsuz tibbi diaqnostika və əməliyyatlar aparılıb, tibb müəssisələrinin və su təchizatı sistemlərinin tikintisinə töhfələr verilib, əlilliyi olan şəxslər əlil arabaları ilə təmin olunub və digər xeyriyyə layihələri həyata keçirilib.

2008-ci ildə Fond tərəfindən Pakistanda zəlzələdən zərər çəkmiş qızlar üçün orta məktəb tikilib və məktəb 2012-ci ildə əsaslı təmir edilib. 2010-cu ildə Pakistanda baş vermiş sel fəlakətinin nəticələrinin aradan qaldırılması məqsədilə Azərbaycan Pakistana 1 milyon, 2011-ci ildə 2 milyon ABŞ dolları həcmində maddi yardımlar edib. 2012-2018-ci illərdə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın dəstəyi və təşəbbüsü ilə Həmzə Xeyriyyə Fondu xüsusi qanköçürmə və kiçik laboratoriya ilə təchiz olunub, 1 ədəd təcili tibbi yardım avtomobili və 2000 ədəd qanköçürmə paketi təqdim edilib, Xayber Göz Fondunun yeni blokunun və gözləmə otaqlarının tikintisi üçün maddi yardımlar göstərilib, Dera İsmayıl Xan bölgəsində Heydər Əliyev Su Təchizatı sistemi yaradılıb.

Bu müstəsna xidmətlərinə görə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva 2013-cü ildə Pakistanın nüfuzlu “Könüllü qadınlar” təşkilatı və “Daily Times” qəzeti tərəfindən “Humanizmin Simvolu - 2012-ci İlin Qadını” mükafatı ilə təltif olunub. 2015-ci ildə isə Pakistan Prezidenti Məmnun Hüseyn Mehriban xanım Əliyevanı “Hilal-e Pakistan” ali ordeni ilə təltif edilməsinə dair sərəncam imzalayıb. Mehriban xanım Əliyeva bu orden ilə təltif olunan ilk birinci xanımdır. Pakistan Prezidenti Məmnun Hüseyn sözügedən ordeni 2015-ci il martın 11-də ölkəmizə rəsmi səfəri zamanı Mehriban xanım Əliyevaya təqdim edib.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları Pakistanın regional və beynəlxalq arenada Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləməsinə xüsusi önəm verir. Pakistanın keçmiş baş nazirləri və hazırkı rəhbərliyi ilə olan əlaqələr Azərbaycanın xarici siyasətində mühüm rol oynayır. Eyni zamanda, Pakistanın rəhbərliyi də Azərbaycanın beynəlxalq təşəbbüslərini dəstəkləyir, xüsusilə enerji təhlükəsizliyi və müdafiə sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək üçün birgə layihələrə maraq göstərir.

Prezident İlham Əliyev və Pakistanın Baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərif arasında münasibətlər hər zaman yüksək səviyyədə olub. Hər iki lider mütəmadi olaraq bir-birini rəsmi səfərlər çərçivəsində ziyarət edir, beynəlxalq tədbirlərdə görüşlər keçirirlər. Bu görüşlər zamanı siyasi, iqtisadi və müdafiə sahələrində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm razılaşmalar əldə olunur.

Azərbaycan və Pakistan arasındakı münasibətlərin gələcəyi üçün geniş potensial mövcuddur. Xüsusilə enerji, ticarət, müdafiə sənayesi, turizm və təhsil sahələrində əməkdaşlığın daha da genişlənməsi üçün zəmin vardır. Qeyd olunan əksər sahələrdə mövcud münasibətlər strateji xarakter daşıyır və xüsusiyyət yeni əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlərin inkişaf etdirilməsi üçün ciddi əsaslar yaradır. Azərbaycan və Pakistan arasında iqtisadi əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi üçün qarşılıqlı ticarət maneələrinin aradan qaldırılması, gömrük və logistika sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi əsas məqsədlərdən biridir.

Bu mövqedən çıxış edən Azərbaycan və Pakistan arasında strateji tərəfdaşlıq münasibətləri regionda sabitliyin və inkişafın təmin olunmasında mühüm rol oynayır.
Cənubi Qafqazda sülh və əməkdaşlıq mühitinin möhkəmləndirilməsi baxımından Pakistanın Azərbaycanın yanında olması, eyni zamanda Azərbaycanın Pakistana olan dost münasibəti gələcəkdə daha da dərinləşəcək və hər iki xalqın rifahına xidmət edəcək.

Azər Allahverənov
Millət vəkili